تاریخچه
ایرانیان از زمان هخامنشیان برای دریافت مالیات و امور مالی کشوردفاتر و سازمانهای مرتبطی داشتند.در زمان ساسانیان اخذ مالیات صورت کاملتری بخودگرفت و سه نوع مالیات بنامهای اراضی ،سرشماری و سرانه دریافت می شد. پس از تسلطاعراب به ایران ،در زمان حجاج بن یوسف ثقفی دفاتر مالیاتی از فارسی به عربیبرگردانده شد و در دوره سلجوقی با دستور عبدالملک کندری وزیر طغرل مجددابه فارسی برگردانده شد.
در زمان سلطنت صفویه تجارت خارجی و درآمد گمرکی به مالیاتیاضافه و در دوره افشاریان گسترش بیشتری یافت. در دوره قاجاریه وضع مالیه کشوربواسطه جنگها ،مسافرتها و ضعف پادشاهان رو به رکود گذاشت و با زحمات طاقت فرسایامیر کبیر گامهای سودمندی برداشته و برای وصول ،نگهداری و مصرف خزانه مقررات جدیدیوضع گردید.
قبل از مشروطیت شاهان تمام در آمدهاو عواید کشوررا در اختیارداشته و تمام مخارج نیز به فرمان و تصویب شخص او صورت می گرفت.در آن زمان مردم صاحبمجلس و پارلمان نبو دند ،و شاه شخصی به نام وزیر دفتر ( وزیر مالیه ) مامور می ساختتا بودجه کشور را تنظیم کند.در هر استان مسئول هر کتابچه در مرکز یک مستوفی بود.اینمستوفیان عده ای کارمند داشتندکه آنان را میرزا قلم دان میگفتند.رئیس مستوفی هارامستوفی الممالک می گفتند که همان وزیر مالیه بود.
با انقلاب مشروطه در سال 1285 اولین کابینه قانونی تشکیل و ناصرالملک بعنوان نخستین وزیر مالیه از مجلسشورای ملی رای اعتمادگرفت ایشان با همان روال سابق ادامه کار داده و به دستور ویمحل کنونی رادیوتهران که محل اداره گمرک بودبه وزارت مالیه اختصاص یافت.در سال 1289ادارات هفتگانه وزارت مالیه تصویب و تشکیل گردید و مهمترین ادارات در آن زمان خزانهداری کل ،گمرک ووصول عایدات بود.پس از مدتی محل وزارت مالیه به پارک اتابک ، محلکنونی سفارت شوروی سابق انتقال یافت.
در دوران قبل از مشروطیت حاکم یا پیشکار مالیه تمامی بدهی مالیاتی ایالات و ولایات محل ماموریت خود را بدهی خویش به حکومت مرکزی می دانست و عذر عدم وصول مالیات به هیچ کیفیت پذیرفته نبود . حسابها همیشه بعد از یک دوره عمل یکساله مورد رسبدگی قرار می گرفت و به صاحبان جمع مفاصا حساب داده می شد .
بعد از مشروطیت مامورین مالیه این طرز عمل را مقاطعه کاری نام نهادند و رسیدگی سالانه را در مورد آن کافی نمی دانستند و معتقد بودند که حساب صاحب جمعان باید ماه به ماه مورد رسیدگی قرار گیرد ولی بر اثر بی توجهی به مشکلات کار ، مبالغی از اصل مالیاتها لاوصول می ماند و یا اگر وصول می شد تحصیلداران آنرا لاوصول قلمداد می کردند ، بعد از مدتی تنظیم حساب سالانه که حاوی کل مالیات قلمرو یک ایالت و ولایت بود از میان رفت و به محاسبه های ماهانه نیز در مرکز اعتنا و توجهی نکرده و مورد رسیدگی قرار ندادند به همین جهت ثروتمندان و صاحبان درآمدهای مهم بانفوذی که داشتند ، مالیاتی به دولت پرداخت نمی کردند .
لذا فکر استخدام مستشار خارجی برای تنظیم امور مالیه کشور بموجب مصوب 1301 مجلس شورای ملی تحقق و با استخدام دکتر میلسپو به سمت ریاست کل مالیه ایران برای مدت 5 سال موافقت شد و در همان سال قانون دیگری راجع به وظایف خزانه داریکل از مجلس گذشت که بموجب آن اصل تمرکز درآمدها و هزینه های عمومی در ایران به اجرا درآمد و آنرا می توان مبدا اصلاحات و تحولات مالی ایران شمرد قانون مالیات املاک اربابی نیز به تصویب رسید و درآمدهایی از قبیل درآمد املاک - درآمد جنگلها و مراتع - درآمد قنوات - درآمد آب دانگها را مشمول مالیات ساخت بطوریکه در بودجه دولت برای نخستین بار موازنه حاصل شد .
با پایان یافتن قرارداد دکتر میلسپو و عدم علاقه دولت با تجدید قرارداد وی بموجب قانون 5 مرداد 1306 این اختیارات به مهدیقلی هدایت رئیس الوزراء وقت واگذار شد .
از سال 1306 تا خرداد 1332 تغییرات قابل ملاحظه ای در مقررات مالیاتی روی داد و قوانین جدیدی به تصویب رسید که اهم آنها را میتوان به شرح زیر نام برد :
قانون مالیات حالصجات انتقالی مصوب اسفند 1306
الغاء مالیات اغنام و احشام مصوب مرداد 1307
قانون متمم قانون ممیزی مصوب آبانماه 1309
لایحه قانون مالیات بر اراضی مصوب آذر 1331
لایحه قانون مالیات مقطوع کسبه و پیشه وران مصوب خرداد 1332
در خلال سنوات 35 تا 45 با حفظ اصول قانون مالیات بر درآمد و املاک مزروعی و مستغلات و حق تمبر مصوب فروردین 1335 قوانین اصلاحی درباره تغییر پاره ای از احکام قانون مزبور به تصویب رسید ، تنها با تصویب قانون مالیاتهای مستقیم مصوب اسفند 1345 قانون مالیاتها تغییر کلی یافت و پس از آن به ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و علی الخصوص در سالهای اخیر به جهت ثبات بیشتر در اوضاع اقتصادی و سیاسی و مالی کشور در وضعیت مالیاتی نیز تفاوت موثری بر حسب ضرورت زمان حاصل و گذشته از انتظام امور اداری و اجرائی مالیاتها ، به منظور توسعه اقتصادی اصلاحات متنوعی بعمل آمد.
در اواخر سال 1380 ،اصلاحات اساسی در قانون مالیاتهای مستقیم بتصویب رسید که امیدهای زیادی را برای بهبود نسبی وضعیت اقتصادی کشور فراهم کرده است که به انقلاب مالیاتی معروف است .
تاریخچه دارایی در یزد
قبل از مشروطیت مالیات بصورت عوارض دیوانی طبق دفاتر جز جمع و از روی تشخیص دایره استیفاء مرکب از چندین مستوفی محلی بوسیله عمال حکام یزد به حیطه وصول در می آمد .
اسامی مستوفیان که امر تشخیص مالیات را در یزد انجام می دادند از زمان فتحعلیشاه به بعد تا دوره تصدی مشیرالممالک اولین پیشکار مالیه یزد به ترتیب عبارتند از :
میرزا عبدالکریم خان مستوفی (در زمان فتحعلیشاه)
عبدالحسین خان مستوفی ( پسر عبدالکریم خان )
محمد علی خان مستوفی (پسر عبدالحسین خان)
عبدالباقی خان مستوفی (پسر محمد علی خان)
میرزا مهدی خان مستوفی (پسر عبدالباقی خان )
میرزا محمد وزیر (منشی مهدی خان )
محمد علی خان مستوفی ( پسر میرزا مهدی خان )
روسا و پیشکاران دارائی یزد به ترتیب تصدی
مشیر الممالک یزدی
میر موسی خان (پسر مشیر السلطنه )
سید محمد خان
معتمد الممالک دفتری (پسر وزیر دفتری )
میرزا فتحعلی مستوفی (کفیل )
میر سید حسین خان
عماد السلطنه فاطمی
محسن گرانمایه سال 1300 شمسی
مستر فلانگن سال 1303 شمسی (همزمان با دوره مستشاری دکتر میلسپو)
محمد علی وارسته
رضوی کرمانی
محاسب الممالک
عیسی عمید
تقی بینش
ناصرالسلطنه
محاسب السلطان وقار سال 1312
میرزا رضا خان قاضی نوری
مرتضی محیط
عبدالوهاب وزیری تبار
مهدی صدیق وزیری سال 1320
ابوالقاسم صدیقی سال 1322
مرتضی آذر بیگی سال 1324
مهدی قلی آذری نائینی سال 1328
مهدی حیدری سال 1330
محمد جواد اسکندرفیاض سال 1332
حسن شاهرودی اواخر سال 1332
محمد جواد جماری سال 1334
زین العابدین صدری سال 1335
سید ابوالقاسم شهیدی سال 1336
بصیری سال 1338
احمد کیا سال 1339
جلال مهرابی سال 1341
معینی سال 1343
احمد مشار سال 1344
رضا نیکزاد نراقی سال 1345
علی اکبر درخشان سال 1350
محمد مهدی ساسانی سال 1352
جواد یزدی سال 1355
علم الهدی سال 1358
مهدی ابراهیمی سال 1360
علیرضا نیک اعتقاد خرداد سال 1361
سعید سامانی پور اسفند سال 1361
سیروس اشرف زاده سال 1362
سعید سامانی پور 1362
سید مهدی حسینی سال 1363
سعید سامانی پور سال 1364
سیروس اشرف زاده اردیبهشت سال 1364
سید مهدی حسینی سال 1368
اصغر حسینی شهریور سال 1373
یاسان ملکی شهریور سال 1381
حجت اله اروجی دیماه 1383
محمد علی محقق 1384
مراد علی میر 1389
علی نمازی 1393
محمد دهقان منشادی 1400